اول امنیت و سلامت، بعد كار
سلامت نیروی كار به معنای رفاه كامل جسمی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و حتی اعتقادی است و تنها نداشتن بیماری ملاك نیست.
بهداشت حرفه‌ای نیز به هر عاملی كه سلامت نیروی كار را تهدید كند، توجه دارد و فقط محدود به صنایع و معادن نیست، بلكه تمامی افرادی را كه به گونه‌ای در بخش تولید یا خدمات اشتغال دارند، در برمی‌گیرد.
صنعتی شدن و تولید فزاینده، مخاطرات گوناگونی برای نیروی كار به ارمغان آورده و موجب شده نیروی كار در معرض عوامل زیان‌آور بسیاری قرار گیرد كه جزو جدایی ناپذیر صنعت و تولید به شمار می‌آیند و همواره تندرستی نیروی كار را تهدید می‌كنند.
افزایش عوامل شیمیایی، سر و صدا، استرس‌ها، تشعشعات یونیزاسیون، عوامل بیولوژیكی، ارگونومیكی و روانی و اجتماعی، بخشی از عوارض صنعتی شدن و توسعه است كه در سطوح مختلف می‌تواند موجب تأثیرات سوء بر محیط و سلامت و رفاه كارگران شود.
پیدایش معضلات و مشكلاتی از این دست باعث شده نظام علمی «بهداشت حرفه ای» رو به تكامل بگذارد. مطلبی كه در پی می‌آید، جایگاه بهداشت حرفه‌ای در ایران را مورد بررسی قرارداده و نقطه نظرات كارشناسان این حوزه را مرور كرده است.
كمیته مشترك كارشناسان سازمان جهانى بهداشت (WHO) و سازمان بین‌المللى كار (ILO)، هدف و تعریف بهداشت حرفه‌اى را این گونه عنوان كرده‌اند: «بهداشت حرفه‌اى، عبارت است از علم و هنر تأمین بالاترین حد سلامتى براى كارگران، تطبیق كار با مقتضیات روحى و جسمى كارگران، حفظ سرمایه از طریق ایجاد محیط كار سالم، انتخاب كارگر مناسب براى هر كار، پیشگیرى از حوادث و بیماری هاى شغلى و غیرشغلى و آموزش بهداشت شخصى، تشخیص زودرس و درمان بیماری ها و توجه به مسائل كارگران و افراد وابسته به آنان تا هر كارگر بتواند با برخوردارى از حداكثر سلامتى و رفاه، فردى مؤثر براى اجتماع باشد.»
با توجه به این تعریف، طرح سازمان جهانى بهداشت در مورد سلامت كارگران، برنامه جدیدى است كه در راستاى استراتژى جهانى «بهداشت حرفه‌اى براى همه» صورت گرفته است و با این دید، امنیت شغلى، میزان درآمد، سواد، میزان مشاركت در تصمیم‌گیری‌ها، رفتارها، سنت‌ها و آداب و رسوم همه و همه از جمله موضوعاتى است كه در بهداشت حرفه‌اى به عنوان علم ناظر بر سلامت نیروى كار مطرح است.
امروزه بیماری ها و حوادث ناشى از كار، تبدیل به یكى از نگرانی هاى اجتماعى به ویژه جامعه كارگرى و دست‌اندركاران مسائل ایمنى و بهداشت محیط كار شده است و كشورهاى صنعتى، كوشش بسیارى براى ایمن و قابل تحمل كردن محیط كار در كشور خود دارند و با در نظر گرفتن این موضوع كه ارتقاى سطح سلامت نیروى كار ماهر، موجب پیشرفت در توسعه یافتگى مى‌شود، مسائل بهداشت حرفه‌اى را برنامه‌هایى براى حفظ جان انسان هاى شاغل و سلامتى و راحتى آنان و همچنین نگهدارى ثروت‌هاى ملى و مردمى مى‌دانند و مى‌كوشند محیط كار را ایمن‌تر، قابل تحمل‌تر و انسان پسندتر كنند.
در این جوامع شعار جهانى «اول ایمنى، بعد كار» بازتاب واقعى داشته و دارد و آنجا كه سخن از ایمنى و بهداشت كار به میان مى‌آید، همه و همه بدون توجه به گرایش‌هاى فكرى، چه در مراجع قانون گذارى و چه در مراجع اجرایى یا علمى آن را تأیید مى‌كنند.
امروزه بسیارى از افراد بیش از یك سوم زندگى پس از بلوغ خود را در محیط‌هاى مخاطره آمیز مى‌گذرانند. طبق آمار سازمان جهانى بهداشت، سالانه در جهان 120 میلیون حادثه شغلى با 5/3میلیون تلفات اتفاق مى‌افتد كه خسارات ناشى از آنها 500 میلیارد دلار برآورد شده است و نیز 68 تا 157 میلیون مورد بیمارى شغلى در اثر تماس هاى شغلى، سلامت جهان را به مخاطره مى‌اندازد كه علاوه بر ضایعات انسانى، هزینه‌هاى مربوط به این لطمات، درصد زیادى از تولید ناخالص ملى را در برخى كشورها از جمله ایران، به خود اختصاص مى‌دهد.
هزینه ی درمان و خارج شدن یك نیروى كار فعال در جامعه نیز یك خسارت است. علاوه بر این ها مسائل روانى و اثراتى كه فرد از كار افتاده بر خانواده و اطرافیان خود مى‌گذارد، در شادابى و سلامت جامعه، تأثیر خواهد گذاشت.
بررسى‌هاى گروه آمار سازمان پزشكى قانونى نشان داده است آمار قربانیان محیط‌هاى كارى در ایران به شدت روبه افزایش است و سن حادثه دیدگان كمتر و حوادث منجر به فوت و آمار معلولان ناشى از حوادث بیشتر شده است، در حالی كه اكثر آنها با هزینه بسیار كم و حتى بدون هزینه، قابل پیشگیرى بوده‌اند.
لذا فرهنگ بهداشت حرفه‌اى و سلامت شغلى در سازمان ها، اداره‌ها، واحدهاى دولتى و خصوصى و كلیه كارگاه ها و كارخانه‌ها باید مورد توجه جدى قرار بگیرد و با نگرش بر شرایط محیط‌هاى كارى و تعدد وجود عوامل زیان‌آور، با شدت‌هاى گوناگون و خطرات در كمین نشسته و اجراى صحیح و مؤثر ضوابط قانونى موجود در فصل چهارم قانون كار و مواد مرتبط در قوانین سازمان تأمین اجتماعى، توسط نهادهاى قانونى متعهد و پیگیرى در جهت اجراى تعهدات كار فرمایان به عنوان عاملان اصلى سالم سازى در محیط كار، باید مفهوم پویاى سلامت و بهداشت شغلى توسعه یابد.
هیچ یك از دستگاه‌ها و سازمان‌های دخیل در امر سلامت كارگران آمار دقیقی حتی از كارگران مصدوم در محیط كار نداشته و فقط پنج درصد از كل كارگران مشغول به كار در كارخانه‌های بزرگ و صنایع، مورد معاینه ی ادواری قرار می‌گیرند. در حال حاضر تنها فعالیتی كه در زمینه طب كار برای كارگران كشور انجام می‌گیرد، محدود به معاینات ادواری است كه از سوی پزشكان عمومی تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در كارخانه‌ها و صنایع بالای 50 كارگر انجام می‌گیرد و حجم وسیعی از كارگران كه در كارگاه‌های كوچك مشغول به كار هستند، از این معاینه ناچیز نیز بی نصیب هستند.
در كارخانه‌های كشور، یكسری نیروها تحت عنوان كارشناس بهداشت مشغول به كار هستند كه بخش‌هایی از روند كار در كارخانه و مشكلات بهداشتی كارگران را تحت نظارت دارند.
براساس قانون، هر كارگر بر اساس مخاطرات گروه شغلی كه با آن رو‌بروست، باید مورد معاینات ادواری قرار گیرد. اما در مورد اینكه نتایج معاینات آنالیز شود و مشكلات كارگران كارخانه‌های خاص بررسی شود، تحقیق یا رسالتی بر عهده كارفرما گذاشته نشده است.
این در حالی است كه با نبود امنیت شغلی برای كارگران و فشار كارفرمایان، كمتر كارگری حاضر به پیگیری مصدومیت خود می‌شود، زیرا این پیگیری منجر به اخراج یا انتقال او به رده‌های شغلی پایین‌تر می‌شود.
ادامه دارد...
مریم غفاری
* مطالب مرتبط در این سایت :
نقش تغذیه در بهره‌وری نیروی کار
برنامه غذایی کارگران چگونه باید باشد؟
